TỰ CỨU MÌNH LÀ CHÍNH

          Những năm 1980 cuộc sống người Hà Nội hết sức cơ cực. Một số thứ thiết yều được phân phối ở mức tối thiểu qua tem phiếu.

Về thực phẩm, cán bộ cấp ‘đặc biệt’ được từ bảy cân rưỡi thịt, ba cân rưỡi đường/tháng trở lên; bộ trưởng hoặc tương đương (phiếu A) trước 1975 được sáu cân thịt, ba cân đường; sau 1975 còn bốn cân hai lạng thịt,  hai cân đường/tháng. Cán bộ trung cấp (phiếu C) trước 1975 được một cân rưỡi thịt, một cân đường/tháng; sau 1975 còn một cân thịt, tám lạng đường/tháng. Công nhân lao động nặng được một cân rưỡi thịt, bảy lạng rưỡi đường/tháng. Nhân dân (phiếu N) được ba lạng thịt và một lạng đường/tháng.

 Ngoài thịt, còn có đậu phụ, nước mắm.

Chất đốt là dầu hỏa, tiêu chuẩn của cán bộ và nhân dân bằng nhau: 4 lít/tháng.

Có giấy kết hôn được mua 1 màn đôi, 2kg bánh kẹo, 1 tút thuốc lá để tổ chức đám cưới.                             Có giấy báo tử được mua quan tài loại gỗ nhóm 4, kèm theo 10m vải xô hay vải trắng.

Tiêu chuẩn gạo trung bình 13,5 kg/người nhưng thường chỉ có một nửa thậm chí một phần ba là gạo còn lại là bo bo, khoai bi (củ khoai tây chỉ to bằng hòn bi), về sau thay bằng mì sợi do các lò thủ công sản xuất. Gọi là gạo nhưng nhiều hạt chỉ là vỏ hạt gạo do mối mọt bỏ lại sau khi nhấm nháp hết phần lõi, khi vo gạo nổi lềnh bềnh, mùi mốc sặc sụa. Mà mua đâu có dễ! Muốn mua sớm để kịp giờ đi làm, tôi phải dậy từ hai ba giờ sáng mang sổ gạo đến cửa hàng nhưng đến nơi đã thấy một dãy dài đứng xếp hàng xen kẽ với những cục gạch xí chỗ. Nhẩm tính thấy không đến lượt mình kịp mua trước giờ đi làm, tôi bỏ về. Có hôm chủ nhật đứng đến gần 8 giờ sáng chắc mẩm sắp đến lượt thì cô hàng gạo thông báo “Kho hết gạo”. Lại mang sổ về, gõ cửa hàng xóm năn nỉ xin vay.

Để có thêm chất tươi, tôi cải biến lôgia trước căn gác thành chuồng thỏ. Nuôi thỏ không tốn cơm gạo như nuôi gà, chỉ tốn công cắt cỏ. Xuống khỏi xe ca hàng ngày đưa đón cán bộ vào làm việc trong Hà Đông, sáng nào tôi và anh bạn Thế Trường cũng tranh thủ xách bao tải cầm liềm đi cắt cỏ. Sân bóng, các khoảng đất trong khuôn viên Học viện Chính trị có nhiều cỏ. Buổi chiều lên xe về Hà Nội hai chúng tôi mỗi người xách một bao tải đầy. Tuy chuồng thỏ suốt ngày đêm theo gió nam đưa mùi khó ngửi vào tận bàn ăn giường ngủ nhưng nhìn mấy đứa con ăn thịt thỏ ngon lành tôi cũng hả dạ.

Một sáng đi cắt cỏ ngang qua cửa sau nhà bếp, hai chúng tôi tình cờ bắt gặp một “chị nuôi” ngồi bên chảo canh nấu cho bữa ăn trưa đang vớt xương trong chảo ra thổi phù phù rồi gặm lấy gặm để. Gặm hết thịt, cô thản nhiên ném trả cục xương vào chảo canh. Thế Trường tức quá chửi:

-Đồ mất dạy! Phải cho mày một trận!

Tôi vội can :

-Thôi mà, thế là nó thương chúng mình đấy. Nó mà vứt vào thùng nước gạo thì chốc nữa chúng mình còn gì mà mút!

Thế Trường tỉnh ngộ,  lẳng lặng ngồi xuống cắt cỏ.

xxx

Trên đường đi học về hai đứa Xuân Phương, Thu Hằng con tôi lội bùn xuống mót những cuống rau muống già người chủ ruộng rau vứt bỏ, mang về khoe: “Có rau nấu canh rồi bố ơi!”. Trước khi đi làm tôi dặn: “Phải băm nhỏ ra hầm thật dừ mới nuốt nổi”.

Chiều được nghỉ học hai con chị ngồi băm, thằng em Nhị Hà chăm chú nhặt từng mẩu rau văng ra xa. Ba chị em đang chuẩn bị món rau hầm thì chú Thông bạn bố từ hồi ở Việt Bắc đến chơi. Chú đứng nhìn một lúc, tấm tắc khen:

 - Giỏi thật, ba chị em chúng mày lít nhít thế kia mà đã chịu khó băm rau giúp bố mẹ nuôi lợn. Nuôi được mấy con ?

Xuân Phương lây nhiễm thói ỡm ờ của bố nó thản nhiên đáp:

- Ba con ạ.

xxx

Tuy Hà Nội có Vua Lốp rất tài giỏi làm được những chiếc lốp “Quyết thắng” nổi tiếng khắp thủ đô nhưng mới đây Vua Lốp bị tù oan, xưởng lốp đóng cửa nên người đi xe đạp lại khổ sở vì chuyện lốp xe. Chúng tôi cũng chẳng thoát.

Ban Tổng kết Chiến tranh có tám cán bộ, mỗi người một chiếc xe đạp cà tàng. Hôm phòng hậu cần Tổng cục Chính trị báo tin ban được phân phối một chiếc lốp, trưởng ban Đinh Dư ấn định ngày tổ chức bình xét người được mua. Sáu người xin rút khỏi cuộc bình chọn vì biết thân biết phận: tuy lốp xe mình đã nhẵn thín nhưng còn vá víu đi tạm được.

Còn lại Nguyễn Thượng Hiền và Trần Giang đối đầu nhau.

Sáng hôm bình xét, trước khi lên đường Hiền dùng kéo cắt hết mấy đường chỉ khâu chỗ lốp nứt cũ, tháo hết hơi, đi bộ dắt xe tới trường, chắc mẩm với sáng kiến này mình sẽ được mua chiếc lốp độc nhất. Nhưng khi Trần Giang dắt xe tới, hội đồng bình xét thấy ngay Giang mới là người xứng đáng: lốp sau toạc một miếng dài hơn gang tay, dài hơn chỗ nứt ở lốp xe của Hiền (trước khi đi Giang đã dùng dao rạch dài thêm chỗ nứt cũ).

 Nguyễn Thượng Hiền ngậm ngùi dắt xe ra thuê thợ vá chín chỗ lốp vừa tự tay rạch thủng lúc sáng.

Không chỉ lốp xe đạp mà vải thâm may quần nữ, áo ba lỗ của nam cũng phải bình xét hoặc rút thăm. Nhà văn Nguyễn Tuân cám cảnh tuôn ra mấy câu lẩy Kiều “Bắt cởi trần phải cởi trần, Cho thanh cao mới được phần may ô”.

xxx

Cuộc sống với những cảnh dở khóc dở cười đó rất gay go cho những người sống bằng đồng lương, nếu có vài đứa con đang tuổi ăn học càng bi đát. Cuối năm 1986 tình hình càng nguy ngập, đồng lương còm của tôi không sao nuôi nổi 5 miệng ăn trong đó có 3 đứa con đang đi học, đứa lớn nhất cấp 3, đứa nhỏ nhất cấp 1. Tôi đề nghị thượng tướng Đặng Vũ Hiệp phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị:

-Anh cho tôi vào Sài Gòn, mang theo vợ con. Vào trong ấy may ra tôi còn xoay xở nuôi chúng nó được ăn được học chứ ở ngoài này tôi bó tay.

Hiệp suy nghĩ vài giây rồi nói:

-Trong ấy không còn cái ghế nào vừa với ông.

Tôi nói ngay:

-Không cần ghế, ngồi dưới đất cũng được. Với tôi bây giờ không phải là chuyện ghế cao ghế thấp mà là sức khỏe và học hành của ba đứa con. Anh cứ cho tôi vào.

Tôi xin vào thành phố vì tin chắc vào trong ấy sẽ dễ sống hơn. Khi Nguyễn Văn Linh rút khỏi bộ Chính trị trở về làm bí thư thành ủy năm 1981, ông ủng hộ những hành động xé rào dưới thời bí thư Võ Văn Kiệt, bật đèn xanh cho các cơ sở công thương nghiệp bung ra sản xuất - kinh doanh có hiệu quả nhờ vậy thành phố Hồ Chí Minh có bước nhảy vọt. Tốc độ tăng trưởng bình quân GDP giai đoạn 1976 - 1980 chỉ 2,2% năm sang giai đoạn 1981 - 1985 tăng lên 8,2% năm. Tỷ lệ thu ngân sách tăng từ 10% năm 1980 lên 18,5% năm 1985. Nhờ vậy đời sống của cán bộ các ngành các cấp được cải thiện đáng kể, không khí chung khá dễ thở, con đường mưu sinh thông thoáng hơn ở Hà Nội.

Thấy tôi nằng nặc đòi, Đặng Vũ Hiệp đành phải kí quyết định cử tôi vào làm giảng viên chính trị ở phân hiệu Học viện Quân y trong thành phố Hồ Chí Minh. Giảng viên thường thôi, không vai vế gì.

Tôi mừng lắm, rối rít cám ơn Hiệp.

Tôi vào đến nơi đúng lúc bộ Quốc phòng giao Học viện mở lớp tập huấn cho khoảng 40 y sĩ, bác sĩ Cămpuchia, chương trình chính trị do tôi đảm nhiệm. Tôi vừa lo chuẩn bị giáo án, tu sửa căn nhà xiêu vẹo, dột nát, vừa nghĩ cách cải thiện mức sống. Cân nhắc hồi lâu tôi quyết định mở quán cà phê. Biết tin, các bạn trong đơn vị tới giúp mỗi người một tay: Đăng Việt lắp bàn cầu vệ sinh, Phúc nhặt nhạnh các mảnh ván đóng bàn đóng ghế…

Bà vợ ông đại tá nhà bên cạnh thấy thế cũng tính chuyện mở quán nhậu. Bà đang trang trí quầy hàng, nhào đất đắp bếp lò thì ông chồng vừa đi công tác về. Ông quát:

-Dẹp! dẹp hết! Vợ đại tá mà bán cháo lòng à? Bán hàng ăn lãi cũng là bóc lột! Dẹp ngay!

Tôi không sợ xấu mặt cũng chẳng lo biến thành tên bóc lột, cứ ráo riết chuẩn bị. Ông đại tá hàng xóm sang chất vấn:

-Bác vẫn kiên trì mở quán à? Lê nin nói: “Sản xuất nhỏ từng giờ từng phút đẻ ra chủ nghĩa tư bản” bác còn nhớ chứ?

Tôi đáp:

-Nhớ. Thuộc lòng là khác. Chính vì thế tôi tin chắc cái sản xuất nhỏ này sẽ đẻ ra tư bản thật nhanh thật nhiều để vợ con khỏi đói rách khỏi thất học.

xxx

Một buổi sáng mặt trời mới ló, Thiết Vũ – bạn học trường Bưởi, mới xuất bản vở kịch “Dạ khúc”- cưỡi xe Dream đến rủ tôi đi ăn sáng. Vào quán phở Thiết Vũ gọi hai bát tái gầu, dặn: “Một bát cho thêm hột gà”. Phở bưng ra, Thiết Vũ bảo:

 -Ông chén bát có trứng đi. Gầy và xanh thế kia, ốm thì khổ vợ khổ con.

Vài ba ngày Thiết Vũ lại chở đi ăn phở để bồi dưỡng sức khỏe cho tôi.

Thái Thị Chi Lan cô tiểu thư con nhà quan học cùng lớp, năm 1945 đã nhiều lần tiếp tế chè lam phủ Quảng, tôm he rim, cá thu kho khi tôi bị tù ở Thanh Hóa tìm đến nhà:

-Sau bao năm chiến tranh ác liệt mà anh em mình còn được gặp lại nhau như thế này ư? Mừng ơi là mừng!

Mừng quá, Chi Lan ôm mặt khóc rưng rức!

Lần nào đến thăm Lan cũng cho quà, hôm thì chai nước mắm Phú Quốc, hôm một cân đường. Lan còn luân phiên Thiết Vũ đưa tôi ra Thủ khoa Huân ăn sáng, hôm bún ốc, hôm bún chả. 

Thấy Chi Lan lần nào cũng ngự xế lô từ phố Tú Xương đến đây khá xa, tôi hỏi:

-Sao không đi xe máy, anh thấy trong nhà có xe máy cơ mà?

-Xe của thằng con đấy chứ ạ. Em có biết đi xe máy đâu. Hồi trước giải phóng em toàn lái xe hơi.

-Xe đâu rồi?

-Hồi cải tạo tư sản thấy họ làm dữ quá em phát hoảng phải tống vội đi sợ bị qui là tư sản thì chết.

-Em kinh doanh gì mà sợ bị qui thành tư sản?

-Kinh doanh nghề… nội trợ. Chỉ ở nhà lo cơm nước, thỉnh thoảng dạy tiếng Anh cho một hai đứa trẻ con. Dạy cho vui, không lấy tiền vì chúng nó toàn là con các bạn.. Cát sê của ca sĩ Thanh Lan con gái em cũng kha khá nên tạm đủ tiêu. Anh Vịnh ông xã em thì ốm đau nhiều chẳng kinh doanh buôn bán gì. Nhưng vẫn sợ vì nghe tin ngoài Bắc nhà nước tịch thu tài sản của những người có nhà từ hai tầng trở lên. Nhà em hai tầng, trong khuôn viên lại có bể bơi  nho nhỏ nữa.

-Anh đến có thấy bể bơi đâu…

-Bọn em sợ, phải đổ đất vào cho cỏ mọc lấp kín đi.

xxx

Võ Duy Linh mách nước:

 -Anh nên đăng kí làm thành viên viện Trao đổi Văn hóa với Pháp. Nó có rất nhiều tiểu thuyết, báo chí. Thấy quyển nào hay, anh dịch em sẽ in.

Tôi tới đăng kí, mượn nhiều cuốn bestseller về đọc. Cô Đắc Vị ở Paris về thăm mang theo hàng chục cuốn của cô Lê ở Thụy Sĩ nhờ mang về tặng tôi. Những cuốn sách “bỏ túi” (Livre de Poche) của Pierre Bellemare, Jacques Antoine tuy viết về các vụ án hình sự nhưng không nặng về miêu tả các chi tiết li kì rùng rợn mà có chất văn học rất rõ. Thấy những câu chuyện sinh động này có tác dụng nâng cao cảnh giác và trình độ hiểu biết pháp luật cho người dân, có tác dụng tốt đối với những người có trách nhiệm truy bắt, xét xử bọn tội phạm nên tôi cặm cụi ngồi dịch. Sau vài tháng, Võ Duy Linh in bộ  Hồ sơ Interpol nhiều tập, bán rất chạy.

Hôm tới đưa nhuận bút, Linh nói:

 -Thấy anh viết tay vất vả quá, em tặng anh chiếc máy chữ Royal này. Tuy cũ nhưng còn tốt lắm. Mổ cò lạch cạch vẫn hơn ngồi mài bút gẫy lưng.

Chi Lan đến chơi thấy tôi vẫn cắm đầu dịch tuy đang là chủ nhật liền giằng quyển sách:

-Anh để em dịch đỡ cho, được nhiều được ít gì cũng là giúp anh một tay.

Thiết Vũ đọc sách thấy cuốn nào hay lại mang đến, bảo:

-Ông dịch đi. Bán được đấy.

Trên bàn viết, dần dần các cuốn sách chất cao bằng đầu: sách về các vụ án hình sự nổi tiếng thế giới, sách văn học,sách hướng dẫn nuôi dạy con cái, phòng bệnh chăm sóc sức khỏe…Tôi tự nhủ “Mình sẽ dịch bằng hết những cuốn hay và bổ ích. Kho tàng tri thức này rất quí, phải tạo điều kiện để những người không biết tiếng nước ngoài cũng tiếp cận được, bỏ phí là có tội. Vả lại đây là chiếc cần câu cơm rất hiệu nghiệm. Người Sài Gòn chăm đọc sách báo, mình không sợ ế”.

Qua những bài báo cuốn sách được in dần dần tôi trở thành cộng tác viên của nhiều nhà xuất bản và tòa báo… Tiếng lành đồn xa, một đầu nậu đến gặp tôi, đưa cuốn tiểu thuyết của một tác giả Mĩ.

-Anh dịch, tôi trả nhuận bút gấp ba mức thông thường. Anh sẽ có mười cây vàng.

Tôi đọc lướt qua, mang đi trả ngay:

-Nhiều trang nhầy nhụa quá, in ra sẽ có hại cho các cháu thanh niên, trước tiên là con tôi, con anh. Anh đừng thuê dịch, đừng in quyển này.

Sau đó, không thấy tiểu thuyết Trong ngục tù dục vọng xuất hiện trên thị trường.

Nhờ các khoản nhuận bút tôi trả được học phí mua được quần áo tươm tất cho ba đứa con, đứa lớn được học thêm lớp võ Taekwondo, thằng út có ‘gia sư’ mỗi tuần hai buổi đến nhà dậy kèm môn toán lý hóa, tôi tậu được xe đạp để đi làm và đưa đón thằng út đi học, vài năm sau mua được chiếc xe máy “nghĩa địa” cho hai đứa con gái chở nhau tới trường đại học. Rồi mắc điện thoại, mua máy tính nối mạng bằng đường truyền dial-up… Nếu không vào thành phố Hồ Chí Minh có lẽ phải 5, 6 năm nữa mới được như thế.

Đôi lúc ngồi uống cà phê nhớ lại hồi 1986 học nghị quyết đại hội VI ở Hà Nội tôi đã nói “Trong tình thế này mỗi đảng viên phải lo tự cứu mình là chính”. Hôm sau phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị tổng kết đợt học lớn tiếng phê “Nói ‘phải tự cứu mình’ là sai lầm nghiêm trọng, là mất lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng!”

Mỗi khi nghe tôi kể lại chuyện này các bạn tôi đều bật cười! Vui ra phết.

                                                                                                                                       SĐM